Extra materiaal, handig voor je les
Samen met partners maakten we podcasts, artikels, reportages en verzamelden we een heleboel handige extra informatie om te gebruiken in je lessen
een initiatief van HET STADSMUS
Verken de virtuele expo
Persoonlijke verhalen van Limburgers in Congo en Congolezen in Limburg ontroeren, choqueren, maar zetten vooral aan tot nadenken. Nog nooit eerder gebrachte getuigenissen, over het dagelijkse leven in de Belgische kolonie, komen tot leven aan de hand van foto’s, audio- en videomateriaal, en historische documenten zoals dagboeken, brieven, affiches, en publicaties. Ook verzet tegen het koloniale systeem, vanuit Congolese en Belgische hoek, komt aan bod.
Beluister de Bacongo Limburg podcast met je leerlingen
75 jaar lang was Congo een Belgische kolonie. Audiomaker Eva Droogmans probeert dat turbulente verleden te reconstrueren aan de hand van de herinneringen van Limburgse kolonisten en uitgeweken Congolezen. Ze leggen elk vanuit hun eigen ervaringen een stukje van de puzzel.
Paula Thoelen
Paula woonde van 1951 tot 1960 in het noorden van Congo, in Ango. Haar man was er gewestbeheerder en was vaak van huis. Paula runde intussen het huishouden met vier kleine kinderen. In 1960 zijn ze moeten vluchten omdat het er te onveilig werd. Maar ze kijkt met heimwee terug op die periode.
Lucien Bertens
Lucien wordt in 1953 geboren in een klein vissersdorpje in het zuiden van Congo als kind van een blanke koloniaal en een zwarte moeder. Zijn vader deed er in opdracht van de Belgische staat onderzoek naar tropische ziekten zoals malaria. Zijn moeder was de dochter van het lokale dorpshoofd. Luciens vader wil voor zijn zoon een toekomst in België en neemt hem weg bij zijn moeder als Lucien twee jaar oud is. Pas op zijn 45ste slaagt Lucien erin zijn biologische moeder terug te vinden.
Edgard Tresinie
Edgard was paracommando in 1960 en vertrekt in het voorjaar naar Congo, Kamina, om er zijn legerdienst te doen. Als jongen van 18 jaar was hij niet op de hoogte van de politieke situatie of van de onrust. Hij deed er vooral bewakingsopdrachten in de buurt van de legerbasis. Echt gevaarlijke situaties heeft hij er gelukkig niet meegemaakt. Eind augustus, begin september 1960 moet Edgard samen met zijn compagnie het land verlaten.
Jef Bijnens
Jef Bijnens uit Genk (81 jaar) vertrok in 1962 met zijn vrouw naar Congo (Matadi) om er les te geven aan een grote landbouwschool. Hij gaf er onder meer aardrijkskunde, economie, Frans en Engels. Eigenlijk was hij opgeleid tot gewestbeheerder, maar toen Jef zijn diploma op zak had, was Congo onafhankelijk geworden. Per toeval kwam hij in contact met de Broeders van de Christelijke scholen in Brussel. Van hen mocht hij meteen les gaan geven in hun vestiging in het Congolese Matadi.
Michel Punga
Michel Punga wordt geboren in Likasi en groeit op in Elisabethville in de provincie Katanga. Zijn ouders zijn evolués: Congolezen die volgens de kolonisator een bepaalde levensstandaard hebben bereikt en daardoor leidinggevende functies krijgen in de kolonie. Michel volgt een opleiding tot priester en wil graag naar de universiteit. De broeders Salesianen beslissen daar echter anders over. Volgens hen heeft Michel voetbaltalent en daarom sturen ze hem naar Patro Eisden. Maar echt welkom voelt Michel zich niet.
Jan Remans
Jan Remans uit Genk (82 jaar) deed in 1963/1964 stage als geneeskundestudent aan de (toen enige) universiteit in Congo, namelijk Lovanium in Leopoldville (nu Kinshasa). De universitaire campus lag op een berg. Meer dan werken, studeren en slapen kon je daar niet doen. Er was werk genoeg. Soms was het zelfs bandwerk, zeker als het bevallingen betrof. Jan en zijn collega's kregen ook vaak patiënten binnen met darminfecties (door de slechte voeding) en met de slaapziekte. Af en toe daalden ze de berg af en deden ze mee aan dansfeesten van de lokale inwoners.
Zuster Dorothée
Zuster Dorothée (83 jaar) vertrok in juni 1964 naar een missiepost in Dakwa, in het noorden van Congo. Ze zou er mee gaan draaien in het huishouden en daarnaast ook zieken verzorgen. Ze werd er warm onthaald door de lokale bevolking en de eerste maanden verliepen goed. Maar eind augustus vielen Simbarebellen hun post binnen. Eerst bleef het bij kleine plagerijen maar die werden erger en mondden uit in een regelrechte gijzeling. Zuster Dorothée kon uiteindelijk gered worden maar voor enkele andere geestelijken liep het minder goed af. Desondanks zou ze morgen terug gaan als ze kans kreeg.
Tom Kenis
Historicus Tom Kenis heeft een achtergrond in Islamstudies en Internationale Betrekkingen. Hij woonde en werkte vier jaar in het Midden-Oosten en in Berlijn. Vandaag werkt hij als schrijver, publicist en vertaler in Brussel. In 2020 kreeg hij van Het Stadsmus de opdracht als curator voor de tentoonstelling 'Bacongo Limburg'. Een jaar lang dook hij onder in Belgisch Congo, interviewde Limburgers die het land mee koloniseerden, en Congolezen die hun weg vonden naar Limburg.
Ga zelf aan de slag met je leerlingen met 2 educatieve pakketten
Een kijkwijzer over Monument Leopold II in Hasselt
Een kijkwijzer over Monument Leopold II in Hasselt
Verleden, heden en toekomst?
Het Stadsmus voert je met een kijkwijzer mee naar het Monument Leopold II in Hasselt. In 1952 onthulde de koloniale vereniging van Limburg het gedenkteken op het Kolonel Dusartplein. Ter ere van de Limburgse pioniers in Congo Vrijstaat. Maar ook van Leopold II, wiens gruwelbeleid in Congo Vrijstaat begin twintigste eeuw in binnen- en buitenland schandaal maakte.
Wie waren die Limburgse pioniers? Wat deden ze in Congo? Welk wereldbeeld vertolkt het gedenkteken, en hoe verhoudt het zich tot een hedendaagse kijk op kolonialisme en kolonisering? Hoe zien Congolezen dit?
Met deze kijkwijzer zet Het Stadsmus de feiten nog eens op een rijtje, en nodigt je uit ter plaatse mee te denken over verleden, heden, en toekomst van een bewogen stukje Hasselt.
Een reportage van Radio 2
De verhalen die naar boven kwamen van Limburgers in Congo en Congolezen in Limburg ontroeren, shockeren, maar zetten vooral aan tot nadenken. De tentoonstelling brengt enkele nog nooit eerder gebrachte getuigenissen, over het dagdagelijkse leven in de Belgische kolonie, maar ook over een onderbelicht aspect: verzet tegen het koloniale systeem, vanuit Congolese en Belgische hoek. Radio 2 babbelde erover met Tom Kenis van Het Stadsmus en Joost Venken, schepen van cultuur in hasselt.
Het verhaal van Wolly Bongers
Wolly Bongers is twintig wanneer ze naar Congo vertrekt. Het is 1954. De overtocht met een van de zogenaamde ‘ville’-boten van de Compangie Maritime Belge is meteen haar huwelijksreis. Ze reist samen met haar kersverse man naar Congo. Het is er hard werken, maar toch beleeft ze er de tijd van haar leven. Als Wolly erover vertelt fonkelen haar ogen.
Het relaas van Lucien Bertens
Lucien Bertens is de zoon van Remy en Rebecca. In 1953 wordt hij geboren in een dorpje in congo. Zijn moeder is Congolese, zijn vader een Belg. Een halfbloed dus. Lucien is 3 jaar als hij van zijn moeder weggenomen wordt en bij vrienden in Congo terecht komt. Van daaruit gaat hij naar familie in België. In de jaren die volgen verhuist hij van de ene naar de andere tante, en als zijn vader in het land is, woont hij bij hem. Van z'n moeder zeggen ze dat ze gestorven is. Maar als Lucien te weten komt dat ze nog leeft begint een lange zoektocht.
Stella Nyanchama Okemwa
De verhalen en getuigenissen van de tentoonstelling Bacongo Limburg laten vele facetten van onze koloniale geschiedenis zien. De tentoonstelling biedt stof genoeg tot vragen over onze koloniale erfenis en de manier waarop we met onze geschiedenis omgaan. Antropologe Nyanchame Okemwa hoopt dat het een aanzet kan zijn om tot een echte dialoog te komen.
Ga zelf aan de slag met je leerlingen met 2 educatieve pakketten
Interessante artikels, boeken en websites
De dekolonisering is nog maar net begonnen
Limburgers in Congo en Congolezen in Limburg: dat is zo’n beetje waar de expo Bacongo Limburg in Hasselt vanuit vertrekt. Met getuigenissen, dagboeken, foto’s en films laat de tentoonstelling zien welke rol Limburgers hebben gespeeld in Congo. Een stuk van Twinkle Claessens voor Stampmedia.
Websites
Hieronder vind je enkele suggesties om het koloniale thema in jouw klas te introduceren.
Tijdslijn
Een tijdlijn kan handig zijn om het koloniale thema in tijd en ruimte te situeren. In bijlage 1.7 vind je een gedetailleerde tijdlijn uit het magazine Congo, meer dan een kolonie van Knack Historia (deze tijdlijn loopt tot 2018. De verkiezing van president Félix Tshisekedi wordt er bijgevolg nog niet in vermeld.) Je vindt ook een bruikbare tijdlijn op de VRT-website.
Studio Globo – Sporen van kolonisatie
Sporen van kolonisatie daagt leerlingen uit om het koloniale verleden kritisch te verkennen en van daaruit het heden beter te begrijpen. Ze maken via vijf lesactiviteiten met diverse werkvormen kennis met de sporen van het koloniale verleden. Het project is in eerste instantie bedoeld voor leerlingen van de derde graad lager onderwijs en eerste graad secundair onderwijs, maar je kan bepaalde elementen van de website ook gebruiken om het thema ‘kolonisatie’ te introduceren bij oudere leerlingen van wie de historische kennis over kolonisatie niet zo groot is.
Zo vind je onder instap bruikbare introductiefilmpjes en onder kern 1 een overzichtelijke digitale tijdlijn.
KU Leuven – Lesmodules Congolese geschiedenis
De onderzoeksgroep Geschiedenis van de KULeuven ontwikkelde samen met studenten van de lerarenopleiding een aantal lesmodules over de Congolese geschiedenis. Deze beginnen bij de periode vóór de kolonisatie, behandelen de koloniale en postkoloniale geschiedenis en het hedendaagse Congo, telkens aan de hand van (historische) bronnen. De lesmodules zijn bedoeld om de kritische geest van leerlingen aan te scherpen bij het beoordelen van informatiebronnen. Op die manier worden ze zich bewust van de moeilijkheden van geschiedkundig onderzoek.
Wikipedia
Interessante literatuur
Met welke boeken, beeldfragmenten en documenten kan je aan de slag om een boeiende en hedendaagse les over de koloniale geschiedenis voor te bereiden? In onze voorbereidende lesmap reiken we enkele suggesties aan. Hieronder een kleine greep uit het overzicht.
Goddeeris, I., Amandine, L. en Vanthemsche, G., (eds), Koloniaal Congo. Een geschiedenis in vragen, Kalmthout, Polis, 2020
Dit recente boek is het werk van dertig deskundigen uit België, Congo, Duitsland en de Verenigde Staten. Tal van thema’s worden op een toegankelijke, analytische manier belicht. Het is een degelijk en veelzijdig boek, ideaal voor wie als leek inzicht wil verwerven in de koloniale geschiedenis, de recente ontwikkelingen in Congo én de Congolese gemeenschap in België. Hedendaagse debatten zoals de restitutie komen ook aan bod.
In de lesmap lichten we enkele interessante hoofdstukken uit.
Knack Historia Congo: Meer dan een kolonie
In 2018 verscheen in de reeks Knack Historia Congo, meer dan een kolonie, een themanummer over Congo en de koloniale geschiedenis. De verschillende hoofdstukken en artikels werpen een frisse blik op de Scramble for Africa, het bewind van Leopold II, Belgisch-Congo, de periode van de onafhankelijkheid en de recente geschiedenis van Zaïre/ Congo als onafhankelijke staat. De vele illustraties bieden eveneens mogelijkheden om in de klas mee aan de slag te gaan. Congo, meer dan een kolonie kan (tot uitputting voorraad) besteld worden via de website van Roularta (https://shop.knack.be/congo) en is raadpleegbaar in verschillende bibliotheken.
Etambala, Z., Veroverd, bezet, gekoloniseerd. Congo, 1876-1914, Gorredijk, Sterck & De Vreese, 2020
Auteur Zana Etambala werd geboren in Congo en woont sinds 1962 in Vlaanderen. Hij is doctor in de geschiedenis. In dit recente boek schetst hij in vijf verhalen de vroege koloniale geschiedenis, ten tijde van Leopold II.
Documentaires, films en beeldfragmenten/beeldmateriaal
Over de geschiedenis van Congo zijn al boekenkasten volgeschreven. Aan documentaires, artikels en opiniestukken is er evenmin een gebrek. Sommige werken bieden een verouderde kijk op het (pre)koloniale verleden en zijn enkel bruikbaar als historische bron of tijdsdocument.
Kinderen van de kolonie
In de zesdelige reeks Kinderen van de kolonie getuigen heel wat zwarte en witte stemmen over hoe zijzelf – of hun (groot)ouders – de koloniale periode hebben beleefd. Er komen ook jongeren met Congolese roots aan bod die vertellen over hoe zij als jonge inwoners van België kijken naar het kolonialisme.
De reeks is (voorlopig) tot in mei 2021 te bekijken op de website VRT NU. Je kan de afleveringen, voorzien van een samenvatting met tijdsaanduiding, ook bekijken via de website Het Archief voor Onderwijs (enkel toegankelijk voor leerkrachten met een stamboeknummer).
Naar aanleiding van de reeks verscheen in 2018 het gelijknamige boek Kinderen van de kolonie, geschreven door Jan Raymaekers.
KLAAR: Belgisch Congo/ Wat is een kolonie?/ Hoe kijken we naar ons koloniaal verleden?
Met KLAAR wil VRT NWS actuele thema’s op een duidelijke en bevattelijke manier uitleggen voor leerlingen van het secundair onderwijs. Het zijn in feite korte explainer video’s van enkele minuten waarin een maatschappelijk onderwerp op een laagdrempelige manier uitgelegd wordt. Momenteel zijn er 3 KLAAR-afleveringen over de kolonisatie.
Alle KLAAR-afleveringen zijn te bekijken via Het Archief voor Onderwijs. Sommige afleveringen vind je ook terug via de website van VRT-nws.
Beeldbank AfricaMuseum
Het AfricaMuseum in Tervuren beschikt over een immense verzameling foto’s, kaarten en tekeningen. Een beperkt deel daarvan is online beschikbaar. Je kan je leerlingen doorverwijzen naar deze collecties als ze op zoek zijn naar beeldmateriaal voor hun reportage-opdrachten.
Enkele voorbeelden zijn de Collectie oude kaarten of de Collectie Stad en architectuur in Congo, 1885-1940: