een initiatief van HET STADSMUS
Congo vierde in 2020 60 jaar onafhankelijkheid. Tegelijk beroeren de standbeelden van Leopold II de gemoederen en roept de Black Lives Matter-beweging op tot gerechtigheid. In het secundair onderwijs krijgt het Belgische koloniale verleden best een centrale plaats. Er is dus geen beter moment om hier in je klas bij stil te staan. Het project Bacongo Limburg blikt terug op de Belgische koloniale periode in Congo (1908-1960). Persoonlijke verhalen van Limburgers in Congo en Congolezen in Limburg ontroeren, choqueren, maar zetten vooral aan tot nadenken en tot dialoog. Ook in je klas!
Welke impact heeft dat gedeelde verleden vandaag nog? Wanneer en hoe sluiten we dat eigenlijk af? Welke rol hebben Limburgers gespeeld in Congo? En Congolezen in Limburg? Elk individueel perspectief licht een nieuw tipje van de sluier op. We gaan voorbij de nostalgie en zoeken naar het hoe en waarom. Wat zagen we toen? En wat zien we vandaag?
De expo is gericht op leerlingen uit de derde graad van het secundair onderwijs. Zowel doorstroming, finaliteit- en dubbele finaliteitsrichtingen kunnen ermee aan de slag (Doorstroom / ASO, Arbeidsmarkt/ BSO en dubbele finaliteit / KSO/TSO). Laat leerlingen via een evenwichtige en meerstemmige benadering het gedeelde Belgisch-Congolese verleden ontdekken via de expo Bacongo Limburg.
"Binnen de EMR Euregio-Maas-Rijn smeden we banden tussen scholen en deze partnerschappen zorgen voor inzichten en ervaringen die onuitwisbaar zijn en voor verbondenheid zorgen.
De activiteiten en ervaringen in Heerlen en Aken waren indrukwekkend. Het Nederlandse en Duitse koloniaal verleden kent parallellen met dit van België en deze driedaagse was voor onze leerlingen en collega's een kennismaking met een te vaak onderbelicht verleden.
We brachten de actuele geschiedenis bij ons in Hasselt tot leven, en we deden dit via de expo Bancongo Limburg met verwerkingsbundel, getuigenissen van ervaringsdeskundigen en een geleide wandeling doorheen het stadscentrum.
Bacongo Limburg brengt een gevoelig stuk verleden onder de aandacht. De concrete verhalen maken het geheel minder abstract en dit bouwt bruggen over tijdskaders en een verschillende tijdsgeest heen. Het contrast tussen verschillende wereldbeelden heeft vandaag nog steeds een grote betekenis. De sporen hiervan in Limburg ontdekken we aan de hand van foto’s en getuigenissen. Dit is een vrij omvangrijke tentoonstelling die inzichten brengt en dit in een vormgeving die aanspreekt.
Met de projectbundel nodigen we jullie uit om aandacht te blijven houden voor het koloniaal verleden en op onderzoek te gaan in Hasselt. We ontmoeten figuren uit het verleden en kijken naar de impact die er vandaag is. Laat begrip en inzicht de rode draad zijn in het kritisch onderzoeken van standpunten om zo een eigen beeld te vormen. "
"Ik ben een leerling in het vijfde jaar publiciteitsgrafiek GO! Next Level X te Hasselt en woon in Brussel. M'n mama werd geboren in Brazzaville (Congo-Brazzaville), papa in Kinshasa (Congo- Kinshasa/Democratische Republiek Congo). Zij kwamen begin jaren 2000 naar Brussel, waar ik werd geboren. Ik merk een verschil in diversiteit tussen Brussel met een grote Congolese gemeenschap en Hasselt waar dit minder is, en diversiteit meer een gevolg van de mijnbouw is. Ik vind het jammer dat we in weinig lessen iets leren over Afrika in het algemeen en Congo in het bijzonder. Veel mensen beseffen niet hoe groots Afrika is, in oppervlakte maar ook in rijkdom en cultuur."
"Ik werd geboren na de periode waarin mijn ouders één wereldoorlog, en mijn grootouders twee wereldoorlogen hadden meegemaakt. Over de gruwelen van deze oorlogen werd zowel thuis aan tafel, als op familiefeesten en koffietafels veel gesproken.
Het was mijn kindertijd. De tijd dat er bij elke bakker een ‘jaknikker’ (spaarpot) van de missies op de toonbank stond, en dat we zilverpapier spaarden voor de ‘negertjes in Afrika’. Uren hebben we die papiertjes gladgestreken en op stapeltjes ingeleverd. Maar over de rol van België in Congo, Rwanda en Burundi werd nooit gesproken. Er werd geknikt en gezwegen.
In elke familie was er wel een ‘tante nonneke’ en een ‘heer oom’ die ‘belangrijk werk’ deden in de missies. Omdat ik geen antwoord kreeg op de vele vragen die ik daar als vijfjarige over had, besloot ik dat het zeker iets te maken moest hebben met de opleiding van Zwarte Pieten, want over Sinterklaas en hoe die met zijn paard door de schoorsteen kon mocht ik ook geen vragen stellen.
Later leerden we op school uitgebreid over het nazisme en de Tweede Wereldoorlog. De blikken richtten zich daarbij voornamelijk op het Duitsland onder Hitler en het Italië van Mussolini. Over de rol van België in Congo werd gezwegen.
Pas veel later, in februari 1990, bezocht ik in Berlijn het museum van het Nationaal Socialisme (nu Berlin Story Museum Bunker). Toen ik buitenkwam was ik ontdaan en stelde me de vraag: wat is er in ons denken veranderd opdat dit niet opnieuw zou gebeuren? En waarom zwijgt men over Belgisch Congo?
Tijdens mijn studies filosofie van de politieke en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam, verdiepte ik me o.m. in het werk van Hannah Arendt. Vooral haar boek “Eichmann in Jerusalem - A report on the Banality of Evil” maakte een diepe indruk. Het werd me duidelijk dat kritisch onderzoek en zelfstandig denken niet vanzelf komt, maar een bewuste actieve inspanning vraagt die men kan leren en moet oefenen.
Als we over herinneringseducatie, burgerzin en strijd tegen racisme spreken, dan mogen we de rol die België speelde in Congo, Rwanda en Burundi niet overslaan. Het begrijpen van de mechanismen die de realiteit van het kolonialisme bepaalden en tot gevolg hadden, maakt deel uit van het verwerven van kennis, inzicht, kritisch denken en burgerzin. Tenminste, als we onze jongeren willen helpen om zich te ontwikkelen tot geïnformeerde, mondige vragenstellers. Niet tot zwijgende jaknikkers."
De leerlingen tonen de relativiteit aan van de westerse periodisering door deze te confronteren met periodiseringselementen geconcipieerd in een andere cultuur of vanuit een mondiaal aspect.
De leerlingen vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving onderling en ontwikkelingsfasen van de westerse en andere samenlevingen, op basis van een probleemstelling uit de socialiteitsdimensie.
De leerlingen passen de begrippen beschaving, moderniteit en mondialisering/globalisering toe op de westerse samenleving en op een andere samenleving.
De leerlingen analyseren fundamentele conflicten en breuklijnen waarmee samenlevingen worden geconfronteerd.
De leerlingen tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden.
De leerlingen stellen vragen aan het verleden om actuele spanningsvelden te verhelderen.
De leerlingen kunnen doeltreffend informatie selecteren uit gevarieerd informatiemateriaal omtrent een ruim geformuleerde historische of actuele probleemstelling.
De leerlingen kunnen hun selectie van informatie kritisch verantwoorden.
De leerlingen kunnen zelfstandig de nodige gegevens voor het beantwoorden van een historische probleemstelling halen uit het historisch informatiemateriaal zoals beeldmateriaal, schema's, tabellen, diagrammen, kaarten, cartoons, dagboekfragmenten, reisverslagen, memoires.
De leerlingen kunnen een vraagstelling ontwikkelen om de historische informatie kritisch en vanuit verschillende standpunten te benaderen.
De leerlingen kunnen argumenten weergeven die worden gebruikt om standpunten omtrent problemen uit het verleden en heden te onderbouwen.
De leerlingen kunnen verschillende argumentaties tegen elkaar afwegen.
De leerlingen kunnen een redenering opbouwen vanuit de studie van verleden en heden om hun standpunt t.o.v. een maatschappelijk probleem te verdedigen.
Attitudes
De leerlingen zijn bereid om actuele spanningsvelden aan de historische ontwikkelingen te relateren.
De leerlingen zijn bereid om actuele/historische spanningsvelden vanuit verschillende gezichtshoeken kritisch te bekijken, rekening houdend met mogelijke achterliggende waarden, normen en mentaliteiten.
De leerlingen zijn bereid ook hun ingenomen standpunten te confronteren met conflicterende gegevens en die van daaruit te relativeren.
De leerlingen durven vanuit een intellectueel eerlijke omgang met informatie te reageren op vormen van desinformatie.
De leerlingen aanvaarden dat historische evoluties een verscheidenheid aan sociale identiteiten genereren.
De leerlingen verruimen een aantal historische begrippen en probleemstellingen en passen deze in in een bredere historische context.
De leerlingen geven een overeenkomst en een verschil aan tussen ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving onderling en tussen ontwikkelingsfasen van de westerse en andere samenlevingen.
De leerlingen omschrijven fundamentele conflicten en breuklijnen waarmee samenlevingen worden geconfronteerd.
De leerlingen tonen aan dat ideologieën of mentaliteiten of waardestelsels of wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen.
De leerlingen stellen vragen aan het verleden om actuele spanningsvelden te verhelderen.
De leerlingen kunnen doeltreffend informatie selecteren uit gevarieerd informatiemateriaal omtrent een historische of actuele probleemstelling.
De leerlingen kunnen hun selectie van informatie kritisch verantwoorden.
De leerlingen kunnen zelfstandig de nodige gegevens voor het beantwoorden van een beperkte historische probleemstelling halen uit het historisch informatiemateriaal zoals beeldmateriaal, schema's, tabellen, diagrammen, kaarten, cartoons, dagboekfragmenten, reisverslagen, memoires.
De leerlingen kunnen een vraagstelling ontwikkelen om de historische informatie kritisch en vanuit verschillende standpunten te benaderen.
De leerlingen kunnen verschillende argumentaties tegen elkaar afwegen.
De leerlingen kunnen via een historische redenering hun standpunt t.o.v. een maatschappelijk probleem nuanceren.
De leerlingen kunnen het resultaat van een eigen deelopdracht of van een groepswerk op een heldere manier weergeven in een mondelinge of schriftelijke uiteenzetting, of uitbeeldend of grafisch.
Attitudes
De leerlingen zijn bereid om actuele spanningsvelden aan de historische ontwikkelingen te relateren.
De leerlingen zijn bereid om actuele/historische spanningsvelden vanuit verschillende gezichtshoeken kritisch te bekijken.
De leerlingen zijn bereid ook hun ingenomen standpunten te confronteren met conflicterende gegevens en die van daaruit te relativeren.
De leerlingen durven vanuit een intellectueel eerlijke omgang met informatie te reageren op vormen van desinformatie.
De leerlingen aanvaarden dat historische evoluties een verscheidenheid aan sociale identiteiten genereren.
De leerlingen kunnen uit mondelinge en schriftelijke informatie de essentie halen.
De leerlingen kunnen over die informatie reflecteren en ze evalueren.
De leerlingen kunnen ingewonnen informatie mondeling gebruiken.
De leerlingen kunnen mondeling argumenteren.
De leerlingen kunnen zich mondeling duidelijk uiten.
De leerlingen kunnen relevante informatie in concrete situaties vinden, selecteren en gebruiken.
De leerlingen kunnen informatie uit uiteenlopend tekstmateriaal begrijpen en gebruiken.
De leerlingen kunnen spontaan gebruik maken van voor hen relevante informatie- en communicatietechnologie (ICT).
Organisatiebekwaamheid: De leerlingen kunnen bij groepsopdrachten overleggen en actief deelnemen, in teamverband instructies uitvoeren, reflecteren en bijsturen
De leerlingen zien in op grond van de actualiteit en eigen ervaringen: dat er een verband bestaat tussen verleden, heden en toekomst; dat er culturele verschillen zijn in het dagelijks leven van mensen.
De leerlingen kunnen belangrijke wereldproblemen herkennen en bespreken.
3de leerjaar (= 7de jaar)
De leerlingen kunnen uit diverse tekstsoorten relevante informatie selecteren.
De leerlingen kunnen voor een specifieke opdracht uit verschillende soorten teksten informatie vergelijken en integreren.
De leerlingen kunnen maatschappelijk relevante tekstinformatie praktisch aanwenden.
De leerlingen kunnen maatschappelijk relevante tekstinformatie kritisch beoordelen.
De leerlingen kunnen over maatschappelijk relevante tekstinformatie een eigen standpunt innemen, rekening houdend met ethische principes.
De leerlingen kunnen bij algemeen gebruik van de computer structurerend en efficiënt werken.
De leerlingen kunnen voor een specifieke opdracht twee of meer programma’s selecteren en gebruiken en de resultaten ervan integreren tot één product.
De leerlingen kunnen informatie selecteren uit twee verschillende of gelijke ict-bronnen en deze informatie integreren.
De leerlingen kunnen maatschappelijk relevante informatie, met behulp van ict ingewonnen, kritisch beoordelen.
De leerlingen kunnen over maatschappelijk relevante informatie ingewonnen met behulp van ict, een eigen standpunt innemen rekening houdend met enerzijds ethische principes en anderzijds deontologische principes met betrekking tot auteursrecht, privacy, beveiliging.
De leerlingen kunnen een planning opmaken en ze uitvoeren.
De leerlingen kunnen met het oog op een te bereiken doel over de aanpak, de taakverdeling en de verantwoordelijkheden van een groepsopdracht overleggen en onderhandelen.
De leerlingen kunnen zich bij een groepsopdracht constructief aansluiten bij een in team genomen beslissing.
De leerlingen kunnen de eigen taken van een groepsopdracht volgens afspraken uitvoeren.
De expo bestaat uit 23 aluminium frames met 35 doeken, 6 videoschermen en 17 kartonnen zitelementen
Elk paneel meet 200x100cm en is erg licht
De doeken zijn makkelijk in het frame te bevestigen, we voorzien een handleiding hiervoor
De termijn van de huur wordt besproken in onderling overleg volgens beschikbaarheid
De school staat in voor het ophalen, de opbouw en afbraak en terug brengen van de expo
De expo dient niet te worden verzekerd
Persoonlijke verhalen van Limburgers in Congo en Congolezen in Limburg ontroeren, choqueren, maar zetten vooral aan tot nadenken. Nog nooit eerder gebrachte getuigenissen, over het dagelijkse leven in de Belgische kolonie, komen tot leven aan de hand van foto’s, audio- en videomateriaal, en historische documenten zoals dagboeken, brieven, affiches, en publicaties. Ook verzet tegen het koloniale systeem, vanuit Congolese en Belgische hoek, komt aan bod.
Doelgroep
Derde graad secundair onderwijs
Het lespakket van Het Stadsmus brengt een stukje actuele geschiedenis tot leven in jouw klas. Dit pakket laat je leerlingen op een evenwichtige en meerstemmige manier het Belgisch-Congolese verleden ontdekken, met aandacht voor de kolonisator en de gekoloniseerde. Dit doe je aan de hand van een voorbereidende lesmap, een (digitaal) bezoek aan de expo Bacongo Limburg, een reportageopdracht en een debat.
De voorbereidende lesmap maakt de leerkracht wegwijs doorheen de Belgische koloniale geschiedenis om de eigen voorkennis bij te spijkeren of om het thema in de klas te introduceren. In de reportageopdracht gaan je leerlingen op een creatieve manier met het expomateriaal aan de slag en maken audiovisuele reportages over de voornaamste thema's uit de expo. Nadat de leerlingen hun reportages afgewerkt hebben, worden in een naverwerkingsles alle filmpjes aan de klas getoond en wordt erover gedebatteerd in klasverband.
Doelgroep
Derde graad secundair onderwijs
In het pakket van Bibliotheek Hasselt Limburg gaat stripkenner Geert De Weyer in vijf video’s dieper in op de koloniale visie en het stereotype mensbeeld dat spreekt uit heel wat klassieke strips, met de strip Kuifje in Congo als notoir voorbeeld.
Is de koloniale propaganda in deze strip onschuldig of is het plat racisme dat verboden moet worden? Hoe gaat men in andere landen om met gevoelige thema’s in het beeldverhaal? Moet humor in strips politiek correct zijn? Wat denken striptekenaars zelf over diversiteit in hun verhalen?
Zet je leerlingen aan het denken vanuit verschillende perspectieven, begeleid hen bij een groepsgesprek of laat ze aan de slag gaan met de strips zelf. De masterclass bestaat uit 5 filmpjes en een bijhorende lesfiche.
De 60ste verjaardag van de Congolese onafhankelijkheid in 2020 was hét moment om mensen te informeren over de koloniale periode. En dan vooral over de aanwezigheid, rol en impact van Limburgers in Congo en Congolezen in Limburg.
Een tentoonstelling tot stand brengen over de koloniale periode, grotendeels op basis van persoonlijke verhalen van Limburgers die in Congo woonden en werkten, en Congolezen die in Limburg terecht gekomen zijn. De verhalen worden tot leven gebracht aan de hand van foto’s, audio- en videomateriaal, en historische documenten zoals dagboeken, brieven, affiches, en publicaties, voornamelijk uit de periode van 1908 (annexatie) tot 1960 (onafhankelijkheid).
Bacongo betekent zoveel als "ons Congo", of ook "het volk van Congo". Vandaar dat we voor dit project de samentrekking "Bacongo Limburg" gebruiken, hetgeen voor ons "het volk van Congo en Limburg" betekent.
We zijn er ons van bewust dat de Bakongo een bevolkingsgroep zijn in de DRC. Bovendien is Bacongo ook een arrondissement van Brazzaville, de hoofdstad van de DRC.
Bacongo Limburg is een project voor Limburgers en Congolezen. Op initiatief van Het Stadsmus met de steun van een heleboel organisaties, verenigingen en erfgoedinstellingen:
AfricaMuseum, Mijn Erfgoed, Erfgoed Haspengouw, Koninklijke Koloniale Vereniging van Limburg, Bibliotheek Hasselt Limburg, gemeente Lanaken, UHasselt, Hand in Hand tegen rascisme, Vormingplus Limburg, Bisdom Hasselt, Vlaanderen en stad Hasselt
Via een online formulier op onze website, en drie drukbezochte verzameldagen kreeg een breed publiek eind 2019 en begin 2020 de gelegenheid om bij langs te komen en zijn verhaal aan ons te tonen of te vertellen, maar ook aan elkaar. We namen interviews af, hielden bij wie er passeerde en met wat, en maakten zo nodig afspraken om later samen een en ander nader te bespreken. De belangstelling voor het onderwerp en de toeloop was enorm. Mede vanwege de uitzonderlijke omstandigheden omtrent het coronavirus zal het wellicht niet mogelijk zijn om elk interessant verhaal dat aangebracht werd in detail uit te werken. We willen wel alvast alle deelnemers zeer hartelijk bedanken voor hun belangstelling en de schat aan informatie die her en der van stoffige zolderkamers zijn weg vond naar ons.
Alphonse Mavoka, corporaal in de Force Publique, voetballer, mecanicien, 1935
Alphonse Mavoka wordt geboren in Leopoldstad, het huidige Kinshasa, op 20 december 1935. Als corporaal in de Force Publique, het door blanken geleide Congolese leger dat voornamelijk de binnenlandse veiligheid verzekerde, bezoekt Alphonse in 1958 samen met een paar honderd soldaten de wereldtentoonstelling in Brussel. Tijdens een vriendschappelijke match tussen de Force Publique en Excelsior Hasselt valt zijn voetbaltalent op. Een manager van de Limburgse ploeg en een Limburgse overste in de Force Publique helpen Alphonse in België te houden. Hij trouwt, krijgt kinderen, en blijft zijn hele leven lang voetballen in verschillende clubs. Hij blijft ook zijn hele leven werken als automecanicien. Tegenwoordig woont hij in Zaventem vanwaar hij zijn verhuis naar de Dominicaanse Republiek voorbereidt. Daar hoopt hij zijn oude dag in comfortabele warmte en in alle rust uit te leven.
Emile Banning, 1836-1898
Als het gaat over Limburgers in Congo is de allereerste die we dienen te vermelden misschien wel Emile Banning uit Luik (toen nog Limburg). Luwel, auteur van ‘De Limburgers in Congo’, omschrijft hem als een “diepzinnig en helderziend denker.” Het waren een aantal artikels van de hand van Banning over Centraal-Afrika die Koning Leopold II inspireerden om in 1876 in Brussel een eerste conferentie over Afrika te houden. Banning, vurig propagandist van de expansiedrang van België, werd een van zijn naaste medewerkers. Tijdens de Koloniale Conferentie van Berlijn in 1884, waar de Belgische koning van de Europese mogendheden alleenheerschappij over Congo wist te verkrijgen, was Banning een van de onderhandelaars.
Mgr Jozef Sak, Salesiaan, Limburgse bisschop in Congo, 1875-1945
Jozef Sak wordt geboren in Eksel op 16 januari 1875. Hij wordt in 1899 tot priester gewijd en reist op 8 oktober 1911 met de eerste expeditie van de Salesianen van Don Bosco vanuit België naar Elisabethville, het huidige Lubumbashi. Het is het startschot van de activiteiten van de Salesianen in de zuidelijke provincie Katanga. Ze houden zich voornamelijk bezig met technisch onderwijs, parochiewerk, catechese, ziekenzorg, en ontspanning voor de blanke en zwarte jeugd. Sak wordt achtereenvolgens apostolische prefect van Luapula Superiore, titulaire Bisshop van Scilium, en apostolische vicaris van Sakania. Hij sterft op 13 januari 1945 in Elisabethville.
Hoe maak je een genuanceerde tentoonstelling rond een beladen onderwerp als dekolonisatie? Ann Delbeke (Het Stadsmus) en Leen Roels (ECRU) aan het woord over hun ervaringen.
